- ΚΑΠΟΙΟΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ, που ερωτήθηκε από τούς αδελφούς τι είναι καταλαλιά και τι κατάκρισις, έδωσε την ακόλουθη εξήγηση :

Με την καταλαλιά φανερώνει κανείς τα κρυφά ελαττώματα του αδελφού του. Με την κατάκρισι καταδικάζει τα φανερά. Αν ειπή κανείς λόγου χάρι, πως ο τάδε αδελφός είναι μεν καλοπροαίρετος και αγαθός, αλλά του λείπει η διάκρισι, αυτό είναι καταλαλιά. Αν όμως ειπή ότι ο δείνα είναι πλεονέκτης και φιλάργυρος, τούτο είναι κατάκρισις, γιατί με το λόγο αυτό καταδικάζει τις πράξεις του πλησίον του. Η κατάκρισις είναι χειρότερη από την καταλαλιά.

Αν συμβή ποτέ να κατακρίνης τον αδελφό σου και σε τύψη γι’ αυτό η συνείδησί σου, πήγαινε ευθύς να τον βρης, εξομολογήσου ότι τον κατέκρινες και ζήτησέ του συγγνώμη. Πρόσεχε στο εξής να μη σε παρασύρη ο διάβολος σ’αυτό το αμάρτημα, γιατί η καταλαλιά είναι θάνατος της ψυχής.

Αν έλθη κάποιος άλλος σε σένα κι’ αρχίση να κατηγορή και να κατακρίνη ένα τρίτον, πρόσεξε καλά μήπως παρασυρθής και του ειπής: "δίκαιο έχεις, έτσι είναι". Καλλίτερα να σωπάσης ή να του ειπής: "Εγώ, αδελφέ μου, είμαι καταδικασμένος για τις αμαρτίες μου· δεν έχω δικαίωμα να καταδικάζω άλλον". Μ’ αυτόν τον τρόπο και τον εαυτό σου σώζεις και τον αδελφόν σου.

- Ο ΑΒΒΑΣ ΥΠΕΡΕΧΙΟΣ δίνει την ακόλουθη συμβουλή στους εγκρατείς και νηστευτάς:

- Φαγε κρέας και πιές κρασί και μη κατατρώγης με την καταλαλιά τις σάρκες του αδελφού σου.

Και πάλι:

- Καταλαλώντας ο όφις τον Θεο, επέτυχε να βγάλη τούς πρωτοπλάστους από τον Παράδεισο. Το ίδιο κάνει κι’ εκείνος που καταλαλεί τον πλησίον του· βαραίνει την ψυχή του και παρασύρει στο κακό εκείνον που τον ακούει.

- ΕΝΑΣ ΜΟΝΑΧΟΣ σ’ ένα Κοινόβιο, αμελής στα πνευματικά, έπεσε βαρειά άρρωστος κι’ ήλθε η ώρα του να πεθάνη. Ο Ηγούμενος κι’ όλοι οι αδελφοί τον περικυκλώσανε για να του δώσουν θάρρος στις τελευταίες του στιγμές. Παρατήρησαν όμως έκπληκτοι, πως ο αδελφός αντίκρυζε τον θάνατο με μεγάλη αταραξία και ψυχική γαλήνη.

- Παιδί μου, του είπε τότε ο Ηγούμενος, όλοι εδώ ξεύρομε πως δεν ήσουν και τόσο επιμελής στα καθήκοντά σου. Πως πηγαίνεις με τόσο θάρρος στην άλλη ζωη;

- Είναι αλήθεια, Αββά, ψιθύρισε ο ετοιμοθάνατος, πως δεν ήμουν καλός μοναχός. Ένα πράγμα όμως ετήρησα με ακρίβεια στη ζωη μου: Δεν κατέκρινα ποτέ μου άνθρωπο. Γι’ αυτό σκοπεύω να ειπώ στο Δεσπότη Χριστό, όταν παρουσιαστώ ενώπιόν Του: "Συ, Κυριε, είπες, μη κρίνετε, ίνα μη κριθήτε", κι’ ελπίζω ότι δε θα με κρίνη αυστηρά.

- Πηγαινε ειρηνικά στο αιώνιο ταξίδι σου, παιδί μου, του είπε με θαυμασμό ο Ηγούμενος. Εσύ κατώρθωσες, χωρίς κόπο να σωθής.

- ΕΝΑΣ ΑΔΕΛΦΟΣ από τη σκήτη πήγε κάποτε σε κάποιο Γέροντα αναχωρητή και του είπε για κάποιον άλλον αδελφό πως είχε πέσει σε μεγάλο σφάλμα.

-Ω, πολύ άσχημα έκανε, είπε στενοχωρημένος ο Γέροντας.

Ύστερα από λίγες ημέρες συνέβη να πεθάνη ο μοναχός που έσφαλε. Άγγελος Κυρίου τότε πήγε στον αναχωρητή, κρατώντας την ψυχή του.

-Αυτός που κατέκρινες, του είπε, πέθανε. Που ορίζεις να τον κατατάξω;

- Ήμαρτον, εφώναξε με δάκρυα ο Γέροντας. Κι’ από τότε παρακαλούσε κάθε μέρα τον Θεο να του συγχωρήση εκείνη την αμαρτία και δεν τόλμησε μέχρι τέλους της ζωής του να κατακρίνη άνθρωπο.

- ΕΝΑΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ διηγήθη, ότι έζη κάποτε ένας καλόγηρος μέθυσος· όλην την ημέραν έπλεκε την ψάθαν εις το κελλί του και το βράδυ επώλει το εργόχειρόν του εις το χωρίον και όσα εισέπραττε τα έπινε κρασί. Μετά καιρόν ήλθε κοντά του, ως υποτακτικός, ένας αδελφός και παρέμεινε μαζί του· έπλεκε δε και αυτός όλην την ημέραν ψάθαν και την επώλει και αυτήν ο καλόγηρος και όσα εισέπραττε και από τα δύο εργόχειρα τα έπινε κρασί· εις τον υποτακτικό του έφερε μόνον ολίγον άρτον αργά το βράδυ. Επί τρία έτη συνέβαινε αυτό, χωρίς ο υποτακτικός να του αντιμιλήση καθόλου ή να διαμαρτυρηθή.

Μιαν ημέραν λέγει μέσα του ο υποτακτικός· είμαι γυμνός και τρώγω το ψωμί μου με μεγάλην στέρησιν· θα σηκωθώ λοιπόν να φύγω απ’ εδώ· αλλά και πάλιν εσκέφθη· που ημπορώ να υπάγω; ας μείνω εδώ, διότι εγώ χάριν του Θεού κοινοβιάζω. Μόλις εσκέφθη αυτά εμφανίζεται ενώπιόν του Άγγελος Κυρίου και του λέγει:

- Πουθενά να μην αναχωρήσης, διότι αύριον θα σε επισκεφθώ. Την επομένην λοιπόν, είπεν ο υποτακτικός εις τον Γέροντα·

- Πάτερ, σε παρακαλώ, να μη φύγης πουθενά σήμερα, διότι έρχονται τώρα οι ιδικοί μου να με πάρουν.

Όταν όμως ήλθεν η ώρα, που εσυνήθιζεν ο καλόγηρος να φεύγη δια το χωρίον, λέγει εις τον υποτακτικόν·

- Τέκνον, όπως φαίνεται, δεν θα έλθουν σήμερον, διότι άργησαν.

- Ναι, Γέροντα μου, οπωσδήποτε έρχονται· ενώ δε συνωμίλει με τον Αββάν, εκοιμήθει εν Κυρίω.

Μόλις είδεν αυτό το πράγμα ο γέρων ήρχισε να κλαίη και να λέγη:

- Αλλοίμονον, τέκνον μου, ότι πολλά χρόνια είναι που ζω εις την αμέλειαν· ενώ συ μέσα εις ολίγον διάστημα έσωσες την ψυχήν σου, δια της υπομονής. Και από τότε εσωφρονίσθη και αυτός και έγινε δόκιμος.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΤΑΠΕΙΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Όντας πολύ διαδεδομένα σήμερα τα πάθη της κατακρίσεως και της καταλαλιάς, δεν θεωρούνται ή δεν κατανοούνται από πολλούς ως πάθη, αλλά βαπτίζονται με διάφορα άλλα ονόματα.

Την επιθυμία μας όμως για διόρθωση της αδικίας, την επικράτηση της "αληθείας", της αρετής, της σωστής χριστιανικής συμπεριφοράς, την εξαντλούμε, με το πάθος της ΚΑΤΑΚΡΙΣΕΩΣ, στον έλεγχο του άλλου και όχι του εαυτού μας!

Ίσως εάν εκείνη την στιγμή, ερχόταν στο μυαλό μας, ο λόγος του Κυρίου· «Μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε...» καθώς και τα λόγια του Προφητάνακτος Δαϋίδ· «Τον καταλαλούντα λάθρα (κρυφά) τον πλησίον τούτον εξεδίωκα» να πράτταμε διαφορετικά.

Γράφει χαρακτηριστικά ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ·  «Δεν είναι, αλήθεια, ν’ απορή και να εξίσταται ο άνθρωπος και να χάνη κυριολεκτικά το νου του όταν σκέπτεται πως ο μεν Θεός και Πατήρ δεν κρίνει κανένα, όλη δε την κρίσι έχει παραδώσει στον Υιόν Του (Ιωάν. ε’, 27), ο δε Υιός διδάσκει "μη κρίνετε, ίνα μη κριθήτε" (Ματθ. ζ’, 1) και ο Απόστολος Παύλος επίσης, "μη προ καιρού κρίνετε, έως αν έλθη ο Κύριος" (Α’ Κορ. δ’, 5), και "εν ω γαρ κρίνεις τον έτερον, σεαυτόν κατακρίνεις", οι δε άνθρωποι, αφήνοντας κατά μέρος τις δικές τους αμαρτίες, αφαιρούν το δικαίωμα του Υιού να κρίνη και, σαν αναμάρτητοι, κρίνουν οι ίδιοι και καταδικάζουν ο ένας τον άλλον; Ο ουρανός εξίσταται γι’ αυτό κι’ η γη φρίττει, ενώ αυτοί, σαν αναίσθητοι, δε νοιώθουν καμμιά ντροπή».

Το λυπηρό είναι ότι η πτωτική εποχή μας προβάλλει τόσο έντονα τον εγωκεντρικό άνθρωπο ο οποίος, μη έχοντας το θάρρος της αυτοκριτικής και αυτομεμψίας και στερημένος από την αρετή της ταπεινώσεως και της αγάπης επιδίδεται στο ν’ ασχολείται με τις πράξεις των άλλων, κρίνοντας, επικρίνοντας, κατακρίνοντας και καταδικάζοντας όχι μόνον τις πράξεις, αλλά και τούς πράξαντας, χωρίς μάλιστα τις περισσότερες φορές να γνωρίζει τα πρόσωπα αυτά, η να έχει προσωπική και αντικειμενική εικόνα όλων των πραγμάτων και των γεγονότων, ξεχνώντας το τόσο γνωστό αρχαίο γνωμικό· «Μηδεμίαν δίκην δικάσης πριν αμφοίν μύθον ακούσης» . Δηλαδή, καμμία δίκη να μην δικάσης πριν ακούσης και τις δύο πλευρές.

Έτσι, συνήθως, πέφτει "έξω" και κρίνει άδικα, διότι κρίνει επιφανειακά και επιπόλαια, πολλές φορές μάλιστα και με αυστηρότητα και χωρίς να έχει την αγάπη και την υπομονή να ψάξει σε βάθος την συμπεριφορά του άλλου, πολλώ μάλλον να την δικαιολογήσει. «Μη κρίνεται κατ’ όψιν, αλλά την δικαίαν κρίσιν κρίνεται». (Ιωάν. ζ, 24)

Είμαστε δε όλοι παρατηρητές του ότι "διαπρέπουμε" στο μοντέλο αυτό συμπεριφοράς παιδιόθεν. Τα παιδιά με την οξεία αντίληψη και ευφράδεια που διαθέτουν σήμερα, μη διδασκόμενα από την οικογένεια και το σχολείο, την αρετή της ταπεινώσεως και της συγκαταβάσεως, είναι διαποτισμένα με ένα πνεύμα ατομικισμού, αυθάδειας, προπέτειας, αντιλογίας, ανυπακοής και εύκολης κρίσεως και κατακρίσεως των πράξεων των άλλων, ακόμη και αυτών των γονέων τους! Βέβαια δε μιλάμε για το σύνολο των παιδιών, αλλά για την κυρίαρχη κατάσταση και την οποία δυστυχώς, είχε προφητέψει ο Απόστολος Παύλος στην Β’ προς Τιμόθεον επιστολήν του, (κεφ. γ’, 1-5).

Πρέπει όμως να προσέξουμε πάρα πολύ, διότι με το πάθος της κατακρίσεως, που στην ουσία της δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η έλλειψη αγάπης, απογυμνωνόμαστε από την Χάρη του Θεού και η εξέλιξη μας είναι η βέβαιη απώλεια, εάν δεν μπορέσουμε ή δεν προλάβουμε να μετανοήσουμε ειλικρινώς.

Είναι πολύ εντυπωσιακό το περιστατικό του γεροντικού, που προαναφέραμε, όπου ο αμελής στα πνευματικά Μοναχός, περιμένει με χαρακτηριστική ηρεμία το τέλος της επίγειας ζωής του, με την πεποίθηση ότι θα τον κρίνει ευνοϊκά ο Θεός, γιατί ΟΥΔΕΠΟΤΕ είχε κατακρίνει και κατηγορήσει άνθρωπο. Βλέπουμε λοιπόν, πολύ καθαρά από το γεγονός αυτό, ότι η αρετή μας, του να μην κατακρίνουμε τον πλησίον, μπορεί να μας οδηγήσει με βεβαιότητα στον Παράδεισο.

Να σημειώσουμε ακόμη, ότι μία διαστάση του φοβερού αυτού πάθους είναι και η κατάκριση που διαπράττουμε εσωτερικά. Όπως και όταν εμπιστευόμαστε υπόνοιες και κατακρίνουμε κάποιους, κινούμενοι απ’ αυτές.

Τα λόγια, εν προκειμένω, του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού είναι αποκαλυπτικά:

«Ο τας των άλλων αμαρτίας περιεργαζόμενος, ή εξ υπονοίας τον αδελφόν κατακρίνων, ούπω έβαλεν αρχήν μετανοίας, ουδέ ερευνά του γνώναι τας εαυτού αμαρτίας, εν αληθεία βαρυτέρας ούσας μολύβδου πολυταλάντου, ουδέ έγνω πόθεν γίνεται ο άνθρωπος βαρυκάρδιος, αγαπών ματαιότητα, και ζητών ψεύδος· δια τούτο ως άφρων και εν σκότει διαπορευόμενος, αφείς τας εαυτού αμαρτίας τας των άλλων φαντάζεται, ή ούσας, ή νομιζομένας εξ υπονοίας». 

Δηλαδή, " Εκείνος ο οποίος εκ περιεργείας ασχολείται με τας αμαρτίας των άλλων και κατακρίνει τον αδελφό του, διότι τον υποψιάζεται, ακόμη δεν ήρχισε το έργον της μετανοίας, αλλ’ ούτε και απεφάσισε να ελέγξη τα ιδικάς του αμαρτίας, αι οποίαι πραγματικώς είναι βαρύτεραι και από την μεγαλυτέραν ποσότητα μολύβδου· ούτε αντελήφθη ο άνθρωπος αυτός από ποίαν αιτίαν καθίσταται ο άνθρωπος βαρυκάρδιος, αγαπών την ματαιότητα και ζητών το ψεύδος. Εξ αφορμής δε αυτών, ως απερίσκεπτος και προχωρών δια μέσου πνευματικού σκότους, εγκαταλείπει την φροντίδα δια τας ιδικάς του αμαρτίας, ώστε να απαλλαγή αυτών, και ασχολείται δια της φαντασίας του με τας αμαρτίας των άλλων, ανεξαρτήτως εάν έχουν γίνει πραγματικώς ή νομίζη αυτός, εξ υπονοίας, ότι έχουν γίνει".

Αυτά όμως όλα που αναφέραμε ανωτέρω, ισχύουν, όσον αφορά την προσωπική ζωή, τα λάθη, τα σφάλματα, τις αδικίες και τις αμαρτίες των αδελφών μας.

Γιατί από την άλλη μεριά, όταν δημόσια διαπράττονται κοινωνικές αδικίες και ανισότητες ή όταν κινδυνεύει κυρίως η Πίστις μας, δεν πρέπει να παραμένουμε αδιάφοροι και χλιαροί, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι ως συνειδητοί χριστιανοί αλλά και ενεργοί πολίτες, αναλόγως βέβαια της θέσεως ενός εκάστου, να στηλιτεύουμε και να ελέγχουμε με παρρησία αυτούς που προσπαθούν να αλλοιώσουν ή να προδώσουν την Πίστιν μας -όπως άλλωστε έπρατταν όλοι οι Άγιοί μας- καταδικάζοντας στεντορεία τη φωνή πράξεις και συμπεριφορές, πλάνες και αιρέσεις, αντίχριστους νόμους και συνθήκες, που προσβάλλουν και απειλούν τα ιερά και τα όσια της Πίστεως και της Πατρίδος μας.

Κλείνοντας, ας ευχηθούμε όλοι μας με την βοήθεια του Πανάγαθου και Πολυεύσπλαχνου Θεού, να καταφέρουμε να απομακρύνουμε από επάνω μας αυτό το ψυχοφθόρο και καταραμένο πάθος της καταλαλιάς και κατακρίσεως, κοιτάζοντας μόνο τα δικά μας πταίσματα και καλύπτοντας με αγάπη, συμπόνια και κατανόηση τα σφάλματα των αδελφών μας, όπως πολύ σοφά αναφέρει και η ευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρρου, κατά την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής:
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου πνεύμα αργίας περιεργείας φιλαρχίας και αργολογίας μη μοι δως. Πνεύμα δε ταπεινοφροσύνης υπομονής και αγάπης χάρισαί μοι τω σω δούλω. Ναι Κύριε χάρισαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου, ότι ευλογητός ει πάντοτε νυν και αεί και εις τούς αιώνας των αιώνων αμήν».